Zeus’un oğlu. Şarap, bitki büyütme, bereket ve tiyatro tanrısı.

Şarap tanrısı Dionysos, şarabın sadece sarhoş ediciliğini değil, sosyal ve faydalı etkilerini de temsil eder. Medeniyetin destekçisi ve barış aşığıdır. Dionysos, Olympos’a giren tanrıların en sonuncusudur. On iki Olympos tanrısından biri olan Dionysos Zeus ile Semele’nin oğludur. Doğuş efsanesi şöyle anlatılmaktadır. Tanrı Zeus, Semele’ye öylesine tutulur ki onun her isteğini yerine getireceğine kutsal ırmak Styks üstüne yemin eder. Bu ilişkiyi haber alan Hera onu kıskanır. Hera, Semele’nin dadısı kılığına girerek onu, Zeus’u gök tanrısı sıfatıyla görmesi konusunda ikna eder. Ettiği yemin üzerine Zeus, yıldırım ve şimşekleriyle görünür ve Semele yakıcı ışık ve ısıya dayanamayarak yanar.

Karnındaki yedi aylık bebeğini düşürür. Semele’nin yedi aylık bebeğini alan Zeus onu baldırında büyütür, Dionysos Sembolü olan asma ağacı gibi ölüp yeniden doğar, haz ve acı arasında iki uçta gider gelir. Bu yüzden psikiyatride manik depresif duygu durumunu temsil eder. Zamanını tamamlayıp doğunca Zeus onu Hermes’e verir. Hermes küçük Dionysos’u büyütmeleri için Orkhomenos Kralı Anthamas ile Semele’nin kız kardeşi olan ikinci karısı Ino’ya verir. Hermes bebek Dionysos’un, Hera’nın hışmına uğramaması için kız giysileri giydirilmesini söylemiştir. Ne var ki Hera bu oyuna gelmemiş ve Ino ve Anthamas’ı delirtmiştir. Daha sonra Hermes, Dionysos’u Nysa vadisindeki nymphelere bakmaları için götürmüştür. Hera’nın zarar vermesini engellemek için Zeus, Dionysos’u bir oğlağa dönüştürmüştür. Bu olay Dionysos’un ritüel sıfatı olan “oğlak” sıfatını açıklamakta ve Nysa adıyla da, Dionysos adının yaklaşık bir etimolojisini vermektedir.

Dionysos, Yunan mitolojisine dışarıdan gelen bir tanrıdır. Yunanistan’da başlangıçta bu tanrıya karşı büyük bir tepki olduğu bu konudaki efsanelerden açıkça anlaşılmaktadır. Ancak daha sonra kabul görerek en önemli tanrılardan biri olmuştur. Roma’da eski İtalik tanrı Liber Pater’le özdeşleştirilmiş olan, aslında klasik dönemin bağ, şarap ve mistik vecd tanrısıdır. Homeros onu tanrı olarak kabul etmemiştir. Buna karşın Hesiodos’ta bir tanrı olarak karşımıza çıkar. Dionysos’la ilgili asıl bilgiler, MÖ 5.yy.da yaşayan ünlü yazar Euripides’in “Bakkha’lar” adlı tragedyasından edinilmektedir.

Dionysos’un doğuş efsanesinin geçtiği yer bazı hikayelerde Thebai’dır. Dionysos ismi bu sebepten dolayı iki kere doğan anlamına gelmektedir. Ancak Euripides’in efsanesinde Dionysos’un asıl kaynağı ayrıntılı olarak işlenmiştir. Dionysos bir Lidya-Frigya tanrısıdır. Bakkhalar korosunun ilk sözü olan “Ben Lidya’nın altın ovalarından geliyorum, vatanım Lidya’dır” deyimi tanrının kendini tanıtmasına da uygundur Şarap tanrısı Dionysos, iyi yürekli ve yumuşak başlıydı fakat bazen çok kötü de olabiliyordu. Dionysos tapınımı, birbirine karşı bu iki davranışın ortasında gelişmiştir. Kendisine tapanlara sevinç ve özgürlük verebildiği gibi yabanıl yıkımı da getirebiliyordu. Çünkü şarap iyi olduğu kadar kötüdür de. İnsanların içini ısıtır, onları neşelendirir ama çok içilirse sarhoş eder. Yunanlılar şarabın bu iki özelliğini bildikleri için Dionysos’a yalnız iyilikler değil, kötülükler de yaptırmışlardır. Ama yine de şarabı her zaman sevmişlerdir.

Dionysos’un bütün hastalıkları iyileştiren bir kadehi (kantharos) vardı. O kadehten içki içen korkuyu unutur, cesaretlenirdi. İnsanlar bundan dolayı şarap tanrısını diğer tanrılardan daha çok sevmişlerdir. Ama ona tapanlar arasında hiç şarap içmeyenler de vardı. Çünkü Dionysos yalnız içki yoluyla değil esin yoluyla da özgürleşmeyi kabul ederdi.

Dionysos törenleri, insanlara yalnız mutluluk içinde yaşamayı değil iyi bir umutla ölmeyi de öğretmiştir. Yunanistan’da hiçbir bayram ve törenle karşılaştırılmayacak olan bu şölenler asmalar yeşermeye yüz tutunca başlar ve beş gün sürerdi. Bir barış ve kardeşlik havası eser, tutsaklar salıverilirdi. Halk açık havada, bir tiyatroda toplanır, oynanan oyunları izlerdi. şairler, oyuncular ve şarkıcılara tanrının uşağı gözünde bakılırdı. Dionysos’un rahibi de tanrı adına bu şenliklere katılırdı.

Dionysos’a bazı mucizeler yaratmak gücü de verilmiştir. Örneğin topraktan süt veya şarap çıkarabilir. O çok güçlüdür. Çıplak elleri ile keçi yada boğayı parçalara ayırabilir. Dionysos tiyatro sanatının da kurucusu olarak kabul edilmektedir.